“Pytanie, które powinniśmy zadać nie brzmi: co człowiek powinien wiedzieć, by móc postępować tak, żeby dostosować się do istniejącego porządku społecznego? lecz raczej: Jaki potencjał posiada każdy indywidualny człowiek i co można w nim rozwinąć? Gdy bierze się to pod uwagę, wtedy każde nowe pokolenie może wnieść siły nieustająco odnawiające porządek społeczny. [...] Nie powinno być tak, że istniejący porządek społeczny kształtuje następne pokolenie na swój obraz.”

Pedagogika waldorfska

Zgodnie z pedagogiką steinerowską rozwój rozumiany jest jako rozwój w trzech sferach:

• w sferze fizycznej,
  
• w sferze duszy (uczucia),
  
• w sferze ducha, mentalnej (rozumianej jako świadomość)
  

Nauczyciel przemawia nie tylko do umysłu, angażuje równocześnie uczucia i wolę. Tylko wtedy, kiedy zostaną zintegrowane wszystkie trzy sfery, możemy mówić o holistycznym podejściu do małego człowieka.


Steiner mówił:

„Ludzie mogą wyrastać na szczęśliwych, mądrych i wszechstronnie uzdolnionych dopiero wtedy, gdy pedagogika od samego początku liczy się z rozwojem ciała, duszy oraz ducha.”

(F. Carlgren, A. Klingborg, Wychowanie do wolności. Pedagogika Rudolfa Steinera, Wydawnictwo Impuls, Kraków 2010, s. 26)

Pedagogika waldorfska zorientowana jest na etapy rozwoju dziecka. Poszczególne etapy trwają mniej więcej 7 lat. Każde dziecko jest indywidualnością, dlatego czasy następowania po sobie tych etapów mogą się od siebie różnić. Można jednak wyróżnić kilka wspólnych prawidłowości.

Do 7 roku życia

Podczas pierwszego siedmiolecia (od urodzenia do czasu osiągnięcia gotowości szkolnej) dziecko naśladuje. Nie tylko innych ludzi, ale również zwierzęta, maszyny - wszystko, co go otacza. Dziecko coś zobaczy, zachwyca się i od razu ucieleśnia. W tym czasie dla dziecka świat jest dobry. W pierwszym siedmioleciu dziecko przebywa jeszcze przede wszystkim w domowym otoczeniu, pod opieką rodziny.
Biologicznie jest to okres od narodzin do zmiany uzębienia.

W pierwszym siedmioleciu dziecko jest bardzo otwarte wobec otaczającego go świata i ufa mu bezgranicznie. Uczy się poprzez naśladowanie – mowy, ale również zachowań – tych pożytecznych jak i niewłaściwych. Dzieci naśladują wszystko, co się wokół nich dzieje. To tutaj rozpoczynają się podwaliny jego przyszłej moralności.

W pierwszym okresie dziecko żyje w „swojej bajce”, w swoim bezpiecznym świecie, który jest wyraźnie odgrodzony od otaczającego go rzeczywistego świata. Dziecko uwielbia towarzystwo rówieśników, ale zawierane przyjaźnie są na razie tylko powierzchowne.

---

Od 7 do 14 roku życia

W drugim siedmioleciu dziecko osiągnęło dojrzałość szkolną – uczyniło krok
w świat. Tu obok domu rodzinnego pojawia się szkoła. O dojrzałości szkolnej mówimy, kiedy siły cielesne mogą być wykorzystywane przez dziecko jako siły pozwalające myśleć.
Biologicznie jest to okres od zmiany uzębienia do początku dojrzewania. Jest to czas duszy. Dziecko ukształtowało się w psychiczną całość, odkryło własną jaźń. W tym czasie dziecko uważa, że świat, który odkrywa każdego dnia i po swojemu go przetwarza - jest piękny. Zaczyna coraz bardziej być związane z twardą ziemią. To teraz rozwija się jego życie uczuciowe, a nawiązywane przyjaźnie stają się prawdziwymi przyjaźniami. Jednak jeszcze świat zewnętrzny nie ma swobodnego dostępu do świata dziecka, ponieważ potrzebuje ono czasu na przetrawienie dochodzących wrażeń.

Pojawia się również pragnienie uczenia się. Nadal bardzo silna jest potrzeba akceptacji dorosłych, jednak teraz już dziecko nie tylko naśladue dorosłego lecz potrzebuje go, jako szczególnego wzorca, wręcz autorytetu.

Około ósmego/dziewiątego roku życia dziecko wyraźniej staje naprzeciw świata, obdarza ten świat duszą (personifikuje otoczenie). W tym czasie w szkole pojawiają się nauki przyrodnicze, które pomagają przyglądać się roślinom i zwierzętom oraz odkrywać prawa występujące w naturze. Nauczanie w tym czasie musi mieć zawsze charakter obrazowy, a nie abstrakcyjny! Proces uczenia się polega na tym, że najpierw uczniowie obserwują, po obserwacji opisują to, czego doświadczyli, a następnie jest czas na działania artystyczne. W ten sposób uczucia przenikają do ciała (od doznania do pojęcia).

---

Od 14 do 21 roku życia

W trzecim siedmioleciu dziecko wkracza w wiek dojrzewania, kończy szkołę ponadpodstawową i zaczyna przygotowywać się do przyszłego zawodu. Biologicznie jest to okres od początku dojrzewania do osiągnięcia dorosłości. Mówi się też o dojrzałości ziemskiej i dojrzałości losu. Teraz młody człowiek szuka prawdy w świecie - chce wierzyć, że świat jest sprawiedliwy.  

Dziecko chce zdobyć świat zewnętrzny, chce zgłębić świat idei. W tym czasie bardzo charakterystyczna jest ogromna potrzeba samodzielności. Młody człowiek rozwija umiejętność tworzenia niezależnego sądu i dążenia do prawdy.

W tym wieku u uczniów pojawiają się pytania dotyczące zrozumienia świata. Budzą się własne zainteresowania. Istotne jest “żywe” uczenie się.

Rudolf Steiner

Urodził się 27 lutego 1861 roku na granicy pomiędzy Austrią i Węgrami. Był synem niskiego rangą urzędnika austriackich kolei żelaznych. Rudolf odbył wczesną edukację w wiejskiej szkole i w domu. Jednak jego otwartość na świat duchowy i fizyczny pozwoliła mu ukończyć szkołę średnią w Wiener-Neustadt, a następnie studiować matematykę i nauki przyrodnicze na Politechnice Wiedeńskiej. Równocześnie Rudolf Steiner uczęszczał na wykłady z filozofii, literatury, psychologii i medycyny oraz studiował badania i pisma przyrodoznawcze Goethego.

Steiner od 14 roku życia sam zarabiał na swoją edukację, udzielając korepetycji. Po studiach przyjął posadę nauczyciela chłopca z wodogłowiem, któremu nikt nie dawał szans edukacyjnych. Jednak po dwóch latach nauki pod okiem Rudolfa chłopiec został przyjęty do normalnej szkoły; został lekarzem. W latach 1899-1904 Steiner był wykładowcą w założonej przez jego ojca szkole dla robotników.

Już od najmłodszych lat ogromny wpływ na młodego Steinera miało jego własne życie wewnętrzne. W tym czasie duchowość była tematem tabu. Minęło dużo czasu zanim Steiner podzielił się publicznie swoimi spostrzeżeniami. Długie lata w cichości oddawał się systematycznym ćwiczeniom duchowym. Steiner przedstawił swoje doświadczenia jako naukę duchową dopiero wtedy, kiedy już poczuł się uprawniony do jej prezentacji i obrony jako badania naukowego.

Rudolf Steiner zaryzykował utratę zdobytej pozycji w kręgach naukowych, zaczęto bowiem traktować go jako teozofa. Od roku 1902 Steiner dla swoich badań nad prawdziwą istotą człowieka zaczął używać określenia antropozofia (gr. anthropos – człowiek; sophia – mądrość). Pierwsze symptomy pedagogiki waldorfskiej pojawiły się w wygłoszonym przez niego w 1907 roku wykładzie pt.: „Wychowanie dziecka z punktu widzenia wiedzy duchowej”.

I wojna światowa wywróciła wszystko do góry nogami: załamało się życie gospodarcze, szerzył się głód, bezrobocie, epidemie. Ludzie wychodzili na ulice, demonstracje były na porządku dziennym. To w tym czasie Rudolf Steiner przedstawił swoje poglądy na temat nowego ustroju politycznego. Wbrew pozorom miało to ogromny wpływ na jego pedagogikę przyszłości, gdzie wychowanie i edukacja miały wykształcić następne pokolenie – przyszłe społeczeństwo. W miejsce centralizacji władzy (jaka istniała w państwach totalitarnych) Rudolf Steiner wystąpił z koncepcją trójczłonowości społecznej, gdzie trzy dziedziny życia gospodarczego, prawnego oraz duchowo-kulturalnego miałyby ze sobą współistnieć. Najważniejsze dla Steinera było zachowanie wolności duchowej w życiu kulturalnym, demokratycznej równości w życiu prawnym oraz braterstwa społecznego w życiu gospodarczym. Zgodnie z jego koncepcją młode pokolenie było przyszłością narodu, miało być edukowane i wychowywane tak, aby nie szło dotychczas utartymi ścieżkami, lecz miało otwarte umysły. Najważniejsze, aby sfera nauki była niezależna i autonomiczna.
W kwietniu 1919 roku, w składzie tytoniu fabryki papierosów Waldorf-Astoria w Stuttgarcie, powstała pierwsza szkoła steinerowska. Jak można się domyśleć miała wielu zwolenników wśród klasy robotniczej i wielu przeciwników wśród partyjno-politycznych działaczy. Stworzona przez Rudolfa Steinera i Emila Molta (szefa przedsiębiorstwa) szkoła miała być jednolita, dwunastoletnia, dostępna dla każdego, niezależnie od jego pochodzenia społecznego. Steiner uważał, że człowiek może zdobyć wolność, gdy sam pozna siebie i to poznanie będzie coraz bardziej rozszerzać. Pedagogika musi mieć za cel dążenie człowieka do wolności rozumiane jako samodzielne myślenie. Pedagogika waldorfska nie rozwija umiejętności odpowiadania na pytania, na które są już gotowe odpowiedzi, lecz rozwija umiejętności stawiania pytań. To właśnie taka umiejętność świadczy o samodzielnym myśleniu. W następnej kolejności pedagogika waldorfska będzie uczyć uczniów wydawania samodzielnych sądów i tworzenia pojęć. To jest możliwe tylko wtedy, kiedy dziecko jest obudzone w swoich zmysłach, postrzega (i dostrzega) ludzi i przyrodę oraz buduje swoją świadomość. To były rewolucyjne poglądy jak na tamte czasy, jednak to dzięki nim Rudolf Steiner został kierownikiem pedagogicznym pierwszej szkoły waldorfskiej.